Eleştirel Düşünce

Eleştirel Düşünce Nedir?

Eleştirel düşüncenin ne olduğu açık mı?

 

Pek öyle olmadığının baştan farkında olunmalı:

ABD’de yapılan bir araştırma, üniversite hocalarının bile eleştirel düşünme hakkında açık bir kavrayışa sahip olmadıklarını göstermiştir. 38 devlet ve 28 özel üniversite ile yüksek okulu kapsayan ve 1997’de yayınlanan araştırmada, araştırmaya katılan üniversite hocalarının %67’si eleştirel düşünmenin ne olduğunu bildiklerini öne sürmelerine karşın, ancak %19’u eleştirel düşünmenin ne olduğuna dair net bir açıklama verebilmiştir. [1]

​

Literatürde çok sayıda tanım bulunsa da hem birbirleri ile tutarsızlar hem de oldukça karmaşıklar. Bunun sebebi biraz da yukarıda değinilen, eleştirel düşünce konusundaki kafa karışıklığı. Tanımlar, uzmanların konuyu ne şekilde ele aldıklarına göre değişiyor. Bu yüzden bu tanımların tamamını bir kenara bırakıp kendi tanımımızı yaparak ilerlemeyi doğru buluyoruz:

​

Eleştirel Düşünce, düşünce zafiyetlerimizin farkında olarak, bu zafiyetleri giderecek şekilde düşünmektir.

 

Bundan sonraki tüm bölümlerde yukarıdaki tanımı esas alacak olsak da eleştirel düşünce konusunda biraz daha kapsamlı bir açıklama için Doğan Cüceloğlu'nun verdiği bilgiler oldukça yararlı görünüyor [2]:

​

Eleştirel düşünme birçok ögeleri bir araya getirir. Bu ögelerden biri ilgilendiğimiz soruna değin kendi düşüncelerimiz, bir diğeri de aynı soruna yönelik diğer insanların düşünceleridir.

Eleştirel düşünmeyi şöyle tanımlayabiliriz:

“Kendi düşünce süreçlerimizin bilincinde olarak, başkalarının düşünce süreçlerini göz önünde tutarak, öğrendiklerimizi uygulayarak kendimizi ve çevremizde yer alan olayları anlayabilmeyi amaç edinen aktif ve organize zihinsel sürece, eleştirel düşünme denir.”

 

Bir kişinin kendini geliştirerek eleştirel düşünmeye ulaşabilmesi için şu üç temel adımı atması gerekir:

1. Kişi, düşünce sürecinin bilincine varmalı. Düşünceyi kendi başına olan, insan denetiminin dışında bir süreç kabul edecek yerde, düşünce sürecinin bilincine varmalı ve bilinçli olarak yön verilebileceğini bilmeli. Bu girişimci tutumu gerektirir.

2. Kişi başkalarının düşünce süreçlerini inceleyebilmeli. Başkalarının düşünce süreçlerini inceleyebilen kişi, kendi düşünce süreçleri ile karşısındakinin düşünce süreçlerini karşılaştırma olanağına kavuşur. Karşısındakinin kullandığı düşünce stratejilerini ve sonuca ulaşmak için kullandığı adımları inceleyen insan, kendinin daha etkili düşünmesine olanak sağlar. Bu yaklaşım kişinin kendi kalıplarının bilincinde olmasını ve onların dışına çıkarak yeni görüşlere kendini açık tutmasını gerektirir.

3. Öğrendiği bilgileri günlük yaşamında uygulamalı. Uygulama olmadan eleştirel düşünme alışkanlığı elde edilemez. Eleştirel düşünmeyi sürekli uygulayan kişi, farkında olmadan, eleştirel düşünmeyi zamanla alışkanlık haline getirir.

 

Eleştirel düşünmenin temelinde kendi düşüncemizi gözleyebilme ve bu gözlemleri anlamlandırabilme yeteneği yatar. Kişi kendi düşünce sürecini gözleyebildiği derecede eleştirel düşünme yeteneğini oluşturabilir. Kendi düşünce süreçlerinin özelliklerini gözleme yeteneğinden yoksun kişi etkili düşüncenin temeli olan eleştirel düşünmeye ulaşamaz.

​

"Eleştirel" kelimesi, elemek kelimesinden türemiştir. Kum gibi ufak parçacıklardan oluşan nesneleri değişik eleklerden geçirerek istediklerimizi, istemediklerimizden ayırırız. Ben küçükken harmanlarda buğdayın samandan, unun kepekten ayrılması için bu yöntem kullanılırdı. Günümüzde inşaatlarda kullanılan değişik boy çakıl ve kumlar yine elekler kullanılarak elde edilmektedir.

​

Eleştirel Düşünceye Duyulan İhtiyaç

Düşünce zafiyetlerimizin farkında olmamamızın ne zararı olur?

​

1. Bu zafiyetler yüzünden eksik ve yanlış düşünür, bu yüzden de yanlış kararlar alırız.

2. Zafiyetlerimizin farkında olan medya, iş dünyası, siyasi yapılar gibi farklı odakların, kendi amaçlarına uygun bir şekilde hareket etmemiz için bu zafiyetlerimizi manipüle etmesinin önüne geçemeyiz. 

3. Bizi yönlendirme amacı taşıyor olmasalar bile, gelişen iletişim teknolojileri yüzünden karşı karşıya kaldığımız farklı kültür ve değerlerin etkisi altında kalmaktan kurtulamayız.

 

Eleştirel düşünme, her şeyden önce, insan düşüncesi üzerindeki manipülasyonları önleyen zihinsel bir hijyen işlevi görür. O, herkesin propagandaları tanıyabilmesine, her şeye kanmamasına, öne sürülen iddiaların ve argümanların altındaki ifade edilmemiş üstü örtük varsayımları analiz etmesine, bir aldatmanın söz konusu olduğunu hemen fark etmesine, bir malumatın kaynağının güvenilirliğini değerlendirmesine, bir problem veya karar üzerinde mümkün olan en iyi şekilde düşünebilmesine yardımcı olur. [3]

 

Kaynaklar

[1] Eleştirel Düşünme ve Eleştirel Düşünme Öğretimine Dair Bazı Yanılgılar. Hakan Gündoğdu Sosyal Bilimler Yıl: 2009 Cilt: 7 Sayı: 1

[2] İyi Düşün Doğru Karar Ver. Doğan Cüceloğlu. Seçkin:2002

[3] Eleştirel Düşünme ve Eleştirel Düşünme Öğretimine Dair Bazı Yanılgılar. Hakan Gündoğdu Sosyal Bilimler Yıl: 2009 Cilt: 7 Sayı: 1