top of page
Linda Elder.jpg

Benmerkezci Düşünme

Prof.Dr.Linda Elder'ın Kritik Düşünce (Nobel:2016) kitabından kısaltılarak alınmıştır

İnsanlar olarak bizler, çoğu zaman akılcı olmayan davranışlar sergileriz. Dövüşürüz, uğraşırız ve kindanzdır. Yolumuzu alamadığımız zamanlar sıra dışı hareketler sergileriz. Arkadaşlarımızı kötüye kullanırız. Çocuklarımızı ihmal ederiz. Akla uygun hâle getirir, yansıtır ve klişeleşmiş laflar ederiz. Tutarsızca davranır, ilişkili kanıtları görmezden gelir, direkt sonuçlara atlar, hoş duygular uyandırmayacak şeyler söyler ve inanırız. Kendimizi birçok şekilde kandırırız. Biz kendimizin en kötü düşmanıyızdır. 

İnsan benmerkezciliği, doğal olan insan eğilimi “dünyadaki her şeyi kendilik ile ilişkili olarak görmek, öz merkezli olmak ve İnsan sosyomerkezciliği çok basit bir şekilde grup benmerkezciliği olarak kavramsallaştırılır. Sosyomerkezci düşünme insanın dünyada olup biten her şeyi içinde bulunduğu grup açısından değerlendirdiği doğal bir eğilimdir, grup merkezli olmaktır. 

Sosyomerkezci düşünme, benmerkezci düşünmenin genişletilmiş hâlidir. İnsanlar, gruplardan geniş çapta etkilenir. Sonuç olarak, benmerkezci ve sosyomerkezci birçok insan kendilerine hizmet ederler, katıdırlar, grup düşüncesine uyarlar, kendilerinin ve gruplarının düşüncelerinin doğru olduğunu varsayarlar. 

Benmerkezci Doğamız

Benmerkezci düşünme, insanların, başkalarının hak ve ihtiyaçlarını doğal akışında düşünmeme durumlarından kaynaklanmaktadır. İnsan olarak biz, sadece bu konuda özel olarak eğitildiğimiz zaman benmerkezci düşünmemizin açıkça farkında olmaya başlarız. 

İnsanlar varolan şeyleri, esas olarak, gerçekten oldukları gibi anladıklarına dair güvenli bir duygu ile yaşarlar.  

Bize meydan okunmasını istemediğimiz birçok ön yargımız bulunmaktadır. Hizmet edilen bencil çıkarlarımıza sahip çıkmaya kararlıyız. Genel olarak diğerlerinin haklarını koruma ile ilgilenmeyiz. Başkalarının temel ihtiyaçlarını karşılamak için kendi arzularımızdan ödün vermeye istekli değilizdir.

Neyse ki insanoğlu daima benmerkezci düşünce ile yönlendirilmez. Her bir insanın içinde, mecazi olarak düşünen iki potansiyel zihin vardır: Biri, kendine hizmet eden eğilimlerden, içsel benmerkezcilikten gelmektedir ve diğeri de işlenen akılcılıkta, yüksek düzenleme kapasitesinden gelmektedir. 

Benmerkezci düşünme, bizim dünyayı kendine hizmet eden bakış açısı ile görmemize sebep olan içsel insan eğiliminden gelmektedir. Biz doğal olarak dünyayı bize nasıl hizmet ettiği açısından değerlendiririz. Aynı zamanda, düşünce şeklimizin akılcı olduğunu varsayarız. Benmerkezci bakış açımız ile düzenlemeler yaparken düşüncemizin ne kadar mantık dışı ve zarar verici olduğu önemli değildir, biz kendi düşüncemizi akla uygun görürüz. Düşünmemiz bize haklı, doğru, iyi ve savunabilir olarak görünür. 

Benmerkezci düşünme, bilinçaltında işler. Hiç kimse, “Belli bir süre benmerkezci bir şekilde düşüneceğimi düşünüyorum.” demez. Onun esas amacı, memnuniyet ve kendini doğrulamadır. Diğerlerinin haklarına ve ihtiyaçlanna saygı duymaz. Benmerkezci bir şekilde düşündüğümüz zaman kendi kendimizi haklı ve adil olarak görürüz. Bize karşı çıkanları ise haksız olarak görürüz. 

Kendi doğruluğumuz bizim için çok önemlidir ve başkalarına haksızlık yapmış veya sorumsuzca ve açık bir şekilde onlara zarar vermiş olsak bile kendimizi doğrulamayı isteriz. Sadece, kendimizi desteklemek için üzerinde çalışıp değiştirebileceğimiz bahanelerle ilgileniriz. Bizim tutarsızlıklanmızı anlayan insanlardan hoşlanmaz ya da korkarız. 

Soymerkezci Doğamız

Tüm insanlar doğaları gereği benmerkezci oldukları gibi aynı zamanda sosyomerkezcidirler. Hatırlayacağınız gibi, sosyomerkezci düşünme, grup düzeyinde yükselen benmerkezci düşünmedir ve hatta, benmerkezci düşünmeden daha yıkıcı olabilir çünkü sosyal grubun onayı ile destek bulur. 

Hepimiz çeşitli derecelerde, ait olduğumuz sosyal gruplarda desteklenen davranış ve inanç yollannı, eleştirmeden haklı ve doğru olarak kabul ederiz. Grup üyeliği açık bir şekilde “avantajlar” sunmaktadır avantajların bedeli vardır.

Akılcı Düşünme

İnsan yaşamında mantıksızlık önemli bir rol oynamasına rağmen insanoğlu, prensipte, akılcı düşünme ve davranma yeteneğine sahiptir. Kanıtlar görüşlerimizi desteklemiyor olsa dahi onlara saygı duymayı öğrenebiliriz. Diğerlerinin bakış açılarına empatik bir şekilde bakmayı öğrenebiliriz. Akıl yürütme ve davranışımız etkilerine dikkatimizi vermeyi öğrenebiliriz. Şefkatli olabiliriz. Başkalan için fedakarlıklar yapabiliriz. Önemli problemleri çözmek için başkaları ile çalışabiliriz. Bencilce düşünme eğilimimizi keşfedebilir ve bunu düzeltmeye başlayabiliriz. 

Diğerlerinin bakış açılarını, durumları birden fazla perspektiften görebilmek için düşünmeyi ve anlamayı öğrenebiliriz. Bu, disiplinli düşünmeyi içerir ve kişinin kendini sorumlu tutması demektir. Bu, düşünmeyi yönlendiren içsel bir sesin gelişmesi demektir. Harekete geçmeden önce düşüncenin etkileri üzerine düşünmek demektir. 

Zihninin Patolojik Eğilimleri

Düşünmemizi anlamlı bir şekilde geliştirmek için yaşantımızı etkileyen eğilimleri açıkça belirlememiz ve onları eleştirel düşünce süreçleri yoluyla düzeltmemiz gerekir. 

  • Benmerkezci Bellek: Düşüncemizi desteklemeyen kanıt ve bilgiyi "unutmak” ve destekleyen kanıt ve bilgiyi “hatırlamak” için doğal eğilim.

  • Benmerkezci Miyopluk: Aşırı derecede dar bakış açısıyla, mutlakiyetçi bir yolda düşünmek için doğal eğilim.

  • Benmerkezci Doğruluk: Doğruya sahip olmadığımız zaman sahipmişçesine kendimize duyduğumuz güvenin ışığında üstün hissetmek için doğal eğilim.

  • Benmerkezci ikiyüzlülük: Göze çarpan tutarsızlıkları gönnezden gelmek için doğal eğilim örneğin, inandığımızı iddia ettiğimiz şey ile davranışluzın işaret ettiği gerçek inançlar arasındaki veya kendimize belirlediğimiz standartlar ile diğerlerinin uymasını beklediğimiz standartlar basındaki tutarsızlıklar.

  • Benmerkezci aşırı basitleştirme: Dünyadaki gerçek ve önemli kmaşıklıklara dair düşünme sonucu inançlarımızı ve değerlerimizi değiştirmemiz gerektiği zaman, basit kavramlar lehine bu karmaşıklıkları gönnezden gelmeye yönelik doğal eğilim.

  • Benmerkezci körlük: Favori inanç ve değerlerimizle çelişen gerçekleri ve kanıtları doğal olarak fark etmemeye yönelik doğal eğilim.

  • Benmerkezci önem: Şu an ki duygu ve deneyimlerimizi aşın genellemeye yönelik doğal eğilim. Böylece, yaşantımızdaki bir olay oldukça ohnnlu ya da olumsuz olduğu zaman, tüın yaşantımız bize olnmlu ya da olumsuz görünmektedir.

  • Benmerkezci saçmalık: Düşüncemizdeki “absürt” sonuçlan fark etmede doğal olarak başarısız olma eğilimi.

bottom of page