
Eleştirel Düşünce

Eleştirel Düşünme Beceri Envanteri
Eleştirel Düşünme Becerilerini üzerine oturduğu kavramsal temel aşağıdaki şekildedir: [1]
-
Akıl Yürütme: Tümdengelim, tümevarım ve analoji yoluyla akıl yürütebilme
-
Kanıt Temelli Düşünme-Kanıtları Değerlendirme: Ortaya konulan görüşün bir kanıta dayalı olup olmadığını ayırt edebilme, kanıtların gücünü, doğruluğunu, yeterliliğini ve ilgililiğini tespit edebilme
-
Çıkarımları Değerlendirme: Çıkarımların doğruluğunu, yanlışlığını, olasılığını derecelendirebilme
-
Kaynakların Güvenirliği: Mesajın/görüşünün/yargının geldiği kaynağın güvenirliğini test edebilme
-
Varsayımları Tanımlama: Gizli/örtülü/kapalı varsayımları tanımlama, ortaya çıkarma
-
Eleştirel Dinleme, Eleştirel Soru Sorma ve Eleştirel Sözcük Dağarcığını Kullanma: Eleştirel kulak edinebilme, karşı görüşlerin gücünü, doğruluğunu test edebilmek için eleştirel soru sorma ve eleştirel sözcük dağarcığı kullanma
-
Eleştirel Düşünmenin Önündeki Psikolojik Engeller: Eleştirel düşünmeyi kendi düşüncelerimize ve düşünme biçimimize karşı kullanmanın önündeki engeller; kendini doğrulama, bulunabilirlik ve hale etkisi
Paul ve diğerleri eleştirel düşünme becerilerini, birisi duyuşsal, ikisi bilişsel (Makro ve Mikro beceriler) olmak üzere üç grupta toplamışlardır:[2]
-
Duyuşsal Stratejiler:
-
Bağımsız düşünme
-
Ben merkezci veya toplum merkezciliğe karşı farkındalık geliştirmek
-
Tarafsız (adil) düşünme
-
Düşüncelerin altındaki duyguları ve duyguların altındaki düşünceleri araştırmak
-
Entelektüel düşünmelerinde alçak gönüllü olmayı ve yargılamayı askıya almayı Düşünme cesareti geliştirme
-
Düşünsel iyi niyet veya dürüstlüğü geliştirme
-
Düşünme azmi geliştirme
-
Düşünme becerisine güven duyma
-
-
Bilişsel Stratejiler (Makro):
-
Genellemeleri yalınlaştırarak anlamını bozmaktan kaçınmak
-
Benzer durumları karşılaştırma: Bilgileri yeni bağlamlara transfer etme
-
Kendi görüşünü geliştirme: İnanç, görüş, kuram yaratma ve keşfetme
-
Sorunları, sonuçları veya inançları açıklamak
-
Kelimelerin veya cümlelerin anlamlarını açık hale getirmek ve analiz etmek
-
Değerlendirme için ölçüt geliştirme: Değerleri ve standartları açık hale getirme
-
Bilgi kaynaklarının güvenirliğini değerlendirme
-
Derinlemesine sorgulama: Köklü veya önemli soruları sorma ve bu soruları sormaya devam etme
-
Görüşleri, yorumları, inançları veya kuramları analiz etme ya da değerlendirme
-
Çözüm üretmek veya çözümleri değerlendirmek
-
Eylemleri veya siyasetleri analiz etme ve değerlendirme
-
Eleştirel okuma: Metinleri açıklama veya eleştirme
-
Eleştirel dinleme
-
Disiplinler arası bağlantı kurma
-
Sokratik tartışmayı uygulama: İnançları, kuramları ve görüşleri açık hale getirme ve sorgulama
-
Karşılıklı konuşma yoluyla mantıklı düşünme: Görüşleri, yorumları veya kuramları karşılaştırma:
-
Diyalektik olarak mantıklı düşünme: Görüşleri, yorumları veya kuramları değerlendirme
-
-
Bilişsel Stratejiler (Mikro):
-
Güncel uygulamalarla idealleri kıyaslamak
-
Düşünme hakkında kusursuz düşünme: Eleştirel sözcük dağarcığı kullanma
-
Önemli benzerlik ve farklılıklara dikkat etme
-
Sayıltıları inceleme ve değerlendirme
-
İlgili olmayan gerçekleri ilgili olanlardan ayırma
-
Akla yatkın sonuç çıkarma, kestirmeler veya yorumlar yapma
-
İddia edilen olguları ve kanıtları değerlendirme, nedenler verme
-
Çelişkileri fark etme
-
Sonuçları ve doğurguları araştırmak
-
Kaynaklar
[1] Eleştirel Düşünme Becerilerini Geliştirme Programının Lise Öğrencilerinin Otomatik Düşünceleri Üzerindeki Etkisi. Mücahit Gültekin. Sakarya Ünv. Doktora Tezi
[2] Felsefe Dersinde Eleştirel Düşünme Becerilerinin Kazandırılmasına İlişkin Öğretmen ve Öğrenci Görüşleri. Özgül Bozoğlu. Hacettepe Üniversitesi YL Tezi: 2008