Eleştirel Düşünce

Eleştirel Düşünme Beceri Envanteri

Eleştirel Düşünme Becerilerini üzerine oturduğu kavramsal temel aşağıdaki şekildedir: [1]

1. Akıl Yürütme: Tümdengelim, tümevarım ve analoji yoluyla akıl yürütebilme

2. Kanıt Temelli Düşünme-Kanıtları Değerlendirme: Ortaya konulan görüşün bir kanıta dayalı olup olmadığını ayırt edebilme, kanıtların gücünü, doğruluğunu, yeterliliğini ve ilgililiğini tespit edebilme

3. Çıkarımları Değerlendirme: Çıkarımların doğruluğunu, yanlışlığını, olasılığını derecelendirebilme

4. Kaynakların Güvenirliği: Mesajın/görüşünün/yargının geldiği kaynağın güvenirliğini test edebilme

5. Varsayımları Tanımlama: Gizli/örtülü/kapalı varsayımları tanımlama, ortaya çıkarma

6. Eleştirel Dinleme, Eleştirel Soru Sorma ve Eleştirel Sözcük Dağarcığını Kullanma: Eleştirel kulak edinebilme, karşı görüşlerin gücünü, doğruluğunu test edebilmek için eleştirel soru sorma ve eleştirel sözcük dağarcığı kullanma

7. Eleştirel Düşünmenin Önündeki Psikolojik Engeller: Eleştirel düşünmeyi kendi düşüncelerimize ve düşünme biçimimize karşı kullanmanın önündeki engeller; kendini doğrulama, bulunabilirlik ve hale etkisi

 

Paul ve diğerleri eleştirel düşünme becerilerini, birisi duyuşsal, ikisi bilişsel (Makro ve Mikro beceriler) olmak üzere üç grupta toplamışlardır:[2]

1. Duyuşsal Stratejiler:

   1. Bağımsız düşünme

   2. Ben merkezci veya toplum merkezciliğe karşı farkındalık geliştirmek

   3. Tarafsız (adil) düşünme

   4. Düşüncelerin altındaki duyguları ve duyguların altındaki düşünceleri araştırmak

   5. Entelektüel düşünmelerinde alçak gönüllü olmayı ve yargılamayı askıya almayı Düşünme cesareti geliştirme

   6. Düşünsel iyi niyet veya dürüstlüğü geliştirme

   7. Düşünme azmi geliştirme

   8. Düşünme becerisine güven duyma

2. Bilişsel Stratejiler (Makro):

   1. Genellemeleri yalınlaştırarak anlamını bozmaktan kaçınmak

   2. Benzer durumları karşılaştırma: Bilgileri yeni bağlamlara transfer etme

   3. Kendi görüşünü geliştirme: İnanç, görüş, kuram yaratma ve keşfetme

   4. Sorunları, sonuçları veya inançları açıklamak

   5. Kelimelerin veya cümlelerin anlamlarını açık hale getirmek ve analiz etmek

   6. Değerlendirme için ölçüt geliştirme: Değerleri ve standartları açık hale getirme

   7. Bilgi kaynaklarının güvenirliğini değerlendirme

   8. Derinlemesine sorgulama: Köklü veya önemli soruları sorma ve bu soruları sormaya devam etme

   9. Görüşleri, yorumları, inançları veya kuramları analiz etme ya da değerlendirme

   10. Çözüm üretmek veya çözümleri değerlendirmek

   11. Eylemleri veya siyasetleri analiz etme ve değerlendirme

   12. Eleştirel okuma: Metinleri açıklama veya eleştirme

   13. Eleştirel dinleme

   14. Disiplinler arası bağlantı kurma

   15. Sokratik tartışmayı uygulama: İnançları, kuramları ve görüşleri açık hale getirme ve sorgulama

   16. Karşılıklı konuşma yoluyla mantıklı düşünme: Görüşleri, yorumları veya kuramları karşılaştırma:

   17. Diyalektik olarak mantıklı düşünme: Görüşleri, yorumları veya kuramları değerlendirme

3. Bilişsel Stratejiler (Mikro):

   1. Güncel uygulamalarla idealleri kıyaslamak

   2. Düşünme hakkında kusursuz düşünme: Eleştirel sözcük dağarcığı kullanma

   3. Önemli benzerlik ve farklılıklara dikkat etme

   4. Sayıltıları inceleme ve değerlendirme

   5. İlgili olmayan gerçekleri ilgili olanlardan ayırma

   6. Akla yatkın sonuç çıkarma, kestirmeler veya yorumlar yapma

   7. İddia edilen olguları ve kanıtları değerlendirme, nedenler verme

   8. Çelişkileri fark etme

   9. Sonuçları ve doğurguları araştırmak

 

Kaynaklar

[1] Eleştirel Düşünme Becerilerini Geliştirme Programının Lise Öğrencilerinin Otomatik Düşünceleri Üzerindeki Etkisi. Mücahit Gültekin. Sakarya Ünv. Doktora Tezi

[2] Felsefe Dersinde Eleştirel Düşünme Becerilerinin Kazandırılmasına İlişkin Öğretmen ve Öğrenci Görüşleri. Özgül Bozoğlu. Hacettepe Üniversitesi YL Tezi: 2008

​

​